Tokom svoje duge istorije borilačke veštine su razvile različite oblike i tehnike. Manje poznat ali značajan aspekt ove istorije su vežbe borilačkih veština prilagođene osobama sa invaliditetom.
Istorijski gledano, prilagođavanja vežbi borilačkih veština su se pojavila u različitim kulturama i regionima, odražavajući činjenicu da su invaliditet i interesovanje za borilačke veštine fenomeni prisutni širom sveta. Borilačke veštine omogućavaju osobama sa i bez invaliditetom da fizički treniraju, neguju mentalno blagostanje i ohrabruju društvene veze.
Vežbe borilačkih veština prilagođene osobama sa invaliditetom imaju dugu istoriju, a izveštaji datiraju još iz drevne Kine. Različiti izvori su dokumentovali ove prakse, pružajući uvid u tehnike, verovanja i uticaje tog vremena.
U drevnoj Kini, tehnike su se fokusirale na korišćenje unutrašnje energije (ki) umesto fizičke snage, čineći ih dostupnim osobama sa različitim sposobnostima. Verovalo se da je praktikovanje borilačkih veština koje su naglašavale kultivisanje unutrašnje energije za samoodbranu i u korist zdravlja efikasno za osobe sa fizičkim oštećenjima jer se manje oslanja na fizičku snagu a više na iskorištavanje unutrašnje energije.
U Japanu su tokom Edo perioda (1603-1867) postojali izveštaji o borilačkoj veštini koja se fokusirala na korišćenje taktilne osetljivosti i sluha za opažanje i reagovanje na protivnike koju su razvile slepe i slabovide osobe. Tehnike ove borilačke veštine se koriste tako da dodir i zvuk kompenzuju nedostatak vida.
Novije prilagođene borilačke veštine su pratile ove obrasce koristeći tehnike koje se u velikoj meri oslanjaju na snage osoba sa invaliditetom. Na primer, tehnike koje se oslanjaju na fizičku snagu ili agilnost mogu biti prilagođene da naglase ravnotežu, polugu ili precizne pokrete, čineći ih pristupačnijim osobama sa ograničenom pokretljivošću ili snagom. Pored toga, pomagala kao što su štapovi, proteze ili protetika mogu biti integrisani u vežbe borilačkih veština za osobe za teškoćama u kretanju.
Kulturni, društveni i istorijski konteksti različitih regiona često su uticali na pojavu prilagođenih tehnika borilačkih veština. U istočnim kulturama, borilačke veštine su smatrane oblikom samoodbrane i načinom za negovanje unutrašnje snage, discipline i otpornosti, što bi moglo biti posebno relevantno za osobe sa invaliditetom koje su se suočile sa društvenom diskriminacijom ili stigmom.
Osnivanje organizacija, takmičenja i prvenstava posebno za osobe sa invaliditetom i popularizacija sportova za osobe sa različitim vrstama invaliditeta doveo je do značajnog povećanja prepoznavanja atletskih sposobnosti i potencijala osoba sa invaliditetom, ali i do inovacija u tehnikama treninga, specijalizovanoj opremi i adaptivnim tehnologija. Razvoj laganih i izdržljivih protetika, proteza i drugih pomagala omogućio je osobama koje ih koriste da sa većom lakoćom i pokretljivošću učestvuju u vežbama borilačkih veština. Metode treninga i instrukcije putem signalnih znakova, taktilnog fidbeka i modifikovanog pokreta učinili su tehnike borilačkih veština pristupačnijim i prilagodljivijim.
Ove prekretnice su doprinele rastu, prepoznavanju i prihvatanju borilačkih veština kao održivog oblika fizičke aktivnosti i samorazvoja za osobe sa invaliditetom. Borilačke veštine osnažuju osobe sa invaliditetom omogućavajući im da prevaziđu društvene barijere, integrišu se u društvo i steknu priznanje za svoje veštine i sposobnosti. Međutim, zbog rasprostranjenih negativnih društvenih stavovi prema invaliditetu i nepostojanja resursa i sistema podrške za osobe sa invaliditetom u mnogim zajednicama, prilagođene borilačke veštine i dalje su najčešće nedostupne osobama sa invaliditetom. Zato ne smemo zaboraviti značaj izbegavanja negativnih reprezentacija i promociju inkluzivne perspektive kada govorimo o svakoj temi pa i o prilagođenim borilačkim veštinama. Od suštinskog je značaja da se prevaziđe priča o pojedinkama i pojedincima koji prevazilaze svoja oštećenja kroz borilačke veštine i umesto toga da usmerimo pažnju na osnaživanje, inkluziju i društvenu integraciju koju borilačke veštine mogu da pruže.
Izvor: Martial Arts for Disabled People – A Historical Perspective, Richard Sison, Public Disability History, 08/05/2023
Izdvojena fotografija: iz privatne arhive Nine Portolan; fotografija u prilogu: iz privatne arhive Svjetlane Timotić
