Publikaciju pod nazivom Nasilje prema ženama s invaliditetom u Jugoistočnoj i Istočnoj Evropi pripremila je Regionalna kancelarija za Istočnu Evropu i Centralnu Aziju UNFPA, s ciljem da obezbedi informacije o zastupljenosti, uzrocima i posledicama nasilja prema ženama s invaliditetom, kao i o pristupačnosti usluga podrške za žene s invaliditetom koje imaju iskustvo različitih oblika partnerskog i nepartnerskog rodno zasnovanog nasilja. Publikacija je zasnovana na podacima istraživanja o blagostanju i bezbednosti žena u Jugoistočnoj i Istočnoj Evropi, koje je sprovela Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju (OSCE) 2018. godine, i iznosi važne dokaze i obrazloženja, potvrđujući nalaze širom sveta o tome da su žene s invaliditetom pod većim rizikom od nasilja. Istovremeno, donosi specifične smernice za efektivniji odgovor i prevenciju nasilja prema ženama s invaliditetom.
Istraživanje OSCE-a sprovedeno je metodologijom koju upotrebljava Agencija za osnovna prava Evropske Unije (FRA) kao deo evropskog istraživanja o nasilju prema ženama i realizovano je u sedam zemalja: Albanija, Bosna i Hercegovina, Moldavija, Crna Gora, Severna Makedonija, Srbija, Ukrajina i Kosovo. Posebna vrednost istraživanja OSCE-a jeste u činjenici da se predočeni podaci mogu upotrebiti za dodatne analize, kako bismo imali uvid u zastupljenost, uzroke i posledice različitih oblika nasilja prema ženama s invaliditetom, da li prijavljuju nasilje i koliko su usluge podrške pristupačne. Publikacija Nasilje prema ženama s invaliditetom u Jugoistočnoj i Istočnoj Evropi koju je objavio UNFPA rezultat je tih sekundarnih analiza.
Nasilje prema ženama je sveprisutno u regionu zapadnog Balkana i Istočne Evrope. Žene s invaliditetom su pod većim rizikom od različitih oblika nasilja nego žene bez invaliditeta.
Zastupljenost rodno zasnovanog nasilja u svim oblicima (fizičko, seksualno, psihološko, proganjanje) čiji su počinioci sadašnji i bivši partneri, članovi porodice, prijatelji, rođaci i nepoznate osobe, veća je kada su u pitanju žene s invaliditetom u odnosu na druge žene.
Veća izloženost nasilju počinje rano u detinjstvu – devojčice i žene s invaliditetom govore o iskustvima nasilja koje su doživele pre petnaeste godine života. Ta činjenica doprinosi većim rizicima od nasilja u odraslom dobu. Uz to postoje drugi faktori koji povećavaju rizik od nasilja, kao što su ukorenjene norme i vrednosni sistemi kojima se utvrđuje podređena uloga žene, a nasilje smatra privatnim pitanjem, zatim ekonomska zavisnost i uskraćivanje materijalnih sredstava. Među visokorizičnim partnerima su oni koji imaju srednje obrazovanje, nezaposleni su i neaktivni, skloni alkoholizmu i učestvovali su u oružanim sukobima.
Posledice nasilja su ozbiljne, a njihov uticaj je jači u iskustvima žena s invaliditetom. One češće prijavljuju fizičke povrede kao posledicu ozbiljnih nasilnih incidenata, kao i dugoročne psihičke posledice (anksioznost, socijalne poteškoće, panični napadi, problemi sa koncentracijom i spavanjem, gubitak samopouzdanja).
Prijavljivanje nasilja generalno je veoma retko među svim ženama koje su proživele takvo iskustvo; isto važi i za žene s invaliditetom. Jedino bolnicama se žene nešto češće obraćaju, dok se zdravstvenim centrima, zakonodavnim sistemima, uslugama socijalne zaštite, sigurnim kućama i organizacijama za podršku žrtvama obraća veoma mali broj žena s invaliditetom. Razlozi za neprijavljivanje su nedostatak poverenja, nedostatak usluga podrške, nedostatak informacija o postojećim uslugama, kao i nepristupačnost usluga za žene s invaliditetom.
Žene s invaliditetom navode da su među najpotrebnijim oblicima podrške psihosocijalna podrška, zaštita od dalje viktimizacije, finansijska podrška, medicinska podrška, praktična pomoć, asistencija pri prijavljivanju nasilja i saradnji sa policijom, kao i više informacija od strane policije. Jasno ukazuju na potrebu za integrisanim i dobro koordiniranim uslugama.
Preporuke
Preporuke za unapređenje prevencije nasilja i zaštitu žena s invaliditetom u skladu sa UNFPA standardima uključuju prilagođavanje sistematičnog i sistemskog pristupa, bolje prikupljanje podataka i dokaza, unapređivanje multisektorskog odgovora, obezbeđivanje pristupačnih usluga boljeg kvaliteta, odgovarajuću raspodelu resursa, unapređivanje seksualnih i reproduktivnih prava i usluga, kao i zastupljenije i efektivnije programe za prevenciju. Programi i usluge treba da budu osmišljeni zajedno sa ženama s invaliditetom.
Nasilje prema ženama s invaliditetom deo je kompleksnih strukturalnih nejednakosti: socijalnog isključivanja, rodne nejednakosti i stigmatizacije invaliditeta.
Dokaze o nasilju prema ženama s invaliditetom trebalo bi znatno unaprediti putem redovnih istraživanja i administrativnih podataka, kako bi se kreirale adekvatne politike i mere, kao i praćenje njihove efektivnosti i uticaja.
Odgovarajući resursi i finansije treba da budu raspodeljeni na način kojim se izgrađuje i održava integrisani koordinisani sistem koji ima kapacitet za efikasno pružanje usluga i efektivan odgovor na nasilje prema ženama s invaliditetom.
Kvalitetne usluge treba pružati na koordinirani multisektorski način, kako bi se obezbedila sveobuhvatna, pristupačna i prilagodljiva podrška ženama s invaliditetom koje su izložene nasilju.
Seksualna i reproduktivna prava i usluge za žene s invaliditetom treba unaprediti u smeru sprečavanja rizika od nasilja i ostvarivanja adekvatne zaštite na planu seksualnog i reproduktivnog zdravlja.
Potrebno je proširiti programe prevencije i sprovoditi ih sistematično, kako bi se postigla detaljna promena u uzrocima i kontekstima koji povećavaju rizike od nasilja nad ženama s invaliditetom.
