Na 28. sednici Saveta za ljudska prava u Njujorku, Kancelarija visokog komesara Ujedinjenih nacija za ljudska prava predstavila je svoju Tematsku studiju o pravu osoba sa invaliditetom da žive samostalno i budu uključene u zajednicu. Takođe, nedavno imenovana specijalna izvestiteljka o pravima osoba sa invaliditetom, Katalina Devandas – Aguilar, predstavila je ključne elemente svog mandata i svoje prioritete.
Tematska studija se bavi pravom na samostalan život i uključivanje u zajednicu, kao i uživanjem, zaštitom i promocijom tog prava kao suštinskog uslova za ostvarivanje drugih prava i sprečavanje institucionalizacije i segregacije u zdravstvene i socijalne ustanove. Ističe se da je ostvarivanje ovog prava preduslov za obezbeđivanje punog razvoja sposobnosti osoba sa invaliditetom i njihovo odgovarajuće učestvovanje i doprinos društvu.
Tematska studija sadrži šest poglavalja: Uvod; Pravo da se živi samostalno i bude uključen u zajednicu; Elementi člana 19 : izbor, podrška i pristupačnost ustanova i usluga u zajednici; Nacionalna implementacija, Međunarodna saradnja, Zaključci.
Pravo da se živi samostalno i bude uključen u zajednicu proističe iz osnovnog principa ljudskih prava da su svi ljudi rođeni jednaki u dostojanstvu i pravima i zasnovano je na opštim principima Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom (Konvencija). Član 19. Konvencije potvrđuje jednako pravo svim osobama sa invaliditetom da žive u zajednici i imaju jednake izbore, i zahteva od država potpisnica da preduzmu efikasne i odgovarajuće mere da olakšaju osobama sa invaliditetom potpuno uživanje ovog prava, uključujući i to da:
– Osobe sa invaliditetom imaju mogućnost da ravnopravno sa drugima izaberu mesto boravka i gde i sa kim će da žive, i nisu obavezni da žive u nekom određenom životnom okruženju;
– Osobe sa invaliditetom imaju pristup nizu usluga koje se pružaju u njihovim kućama ili smeštajnim jedinicima i ostalim službama podrške u zajednici, uključujući personalnu asistenciju potrebnu za život i uključivanje u zajednicu i sprečavanje izolacije ili isključenosti iz zajednice;
– Usluge u zajednici i objekti namenjeni opštoj populaciji dostupni su na ravnopravnoj osnovi osobama sa invaliditetom i odgovaraju na njihove potrebe.
Ostvarivanje prava da žive samostalno i da se uključe u zajednicu, između ostalog, zahteva:
– Ostvarivanje ravnopravnosti pred zakonom za sve osobe sa invaliditetom kako bi se osiguralo da sve osobe imaju izbor i kontrolu nad svojim životima na ravnopravnoj osnovi sa drugima;
– Prestanak prinudne institucionalizacije, što predstavlja oblik lišenja slobode na osnovu invalidnosti i protivno je Konvenciji o pravima osoba sa invaliditetom;
– Proces deinstitucionalizacije, koji zahteva sistemsku transformaciju i uključuje zatvaranje institucionalnih okruženja, pružanje individualizovanih usluga za podršku i dostupnost inkluzivnih mejnstrim usluga uz poštovanje želja i sklonosti osobe.
– Adekvatnu raspodelu resursa za pružanje individualnih usluga podrške i inkluzivne mejnstrim usluge.
Katalina Devandas Aguilar (Kostarika) je pravnica po obrazovanju i zagovarateljka ljudskih prava, koja je intenzivno radila na pitanjima invalidnosti na nacionalnom, regionalnom i međunarodnom nivou. Pre preuzimanja dužnosti prve specijalne izvestiteljka o pravima osoba sa invaliditetom 1. decembra 2014, radila je kao programska službenica za strateško partnerstvo Fonda za zagovaranje prava osoba sa invaliditetom (Disability Rights Advocacy Fund) i bila je članica odeljenja Sekretarijata Ujedinjenih nacija odgovornog za Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom i konsultantkinja tima Svetske banke za invaliditet i inkluzivni razvoj za Latinsku Ameriku i Karibski region.
Specijalna izvestiteljka je odlučila da će se tokom svog mandata uglavnom fokusirati na nekoliko prioritetnih oblasti koje izazivaju zabrinutost i koja su po njenom mišljenju najhitnija za ostvarivanje ljudskih prava osoba sa invaliditetom:
– Promocija državljanstva. Podrška aktivnom učešću osoba sa invaliditetom u svim procesima donošenja odluka koje utiču na njihove živote, uključujući i pravo na jednako priznavanje pred zakonom, pravo na slobodu i bezbednost ličnosti, pravo da žive samostalno i da budu uključeni u zajednicu i druga međusobno povezana prava u civilnoj i političkoj sferi.
– Borba protiv siromaštva. Rešavanje osnovnih uzroka siromaštva osoba sa invaliditetom koje ih sprečavaju da uživaju svoja ekonomska i socijalna prava i budu aktivni saradnici u svojim zajednicama, uključujući i pružanje podrške razvoju i implementaciji sistema socijalne zaštite koji su inkluzivni za osobe sa invaliditetom, promovisanje pristupa inkluzivnog obrazovanja i zapošljavanja, kao i doprinos uključivanju osoba sa invaliditetom u sve domaće i međunarodne procese i programe razvoja.
– Promocija promene društvenih shvatanja o osobama sa invaliditetom. Specijalna izvestiteljka, vođena članom 8 Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom i stavom 2 (e) Rezolucije Saveta za ljudska prava 26/20, namerava da doprinese promeni negativnog viđenja osoba sa invaliditetom boreći se protiv stereotipa, predrasuda i štetnih postupaka vezanih za osobe sa invaliditetom, promovišući pozitivne doprinose osoba sa invaliditetom i njihova prava. Preduzeće se aktivnosti za podizanje svesti kao što su medijske kampanje, vidljivost Međunarodnog dana osoba sa invaliditetom i slično.
Tekst pripremila Veronika Mitro
Izvori:
UN OHCHR Publishes Thematic Study on Independent Living, ENIL, 14-2-2014.
Thematic study on the right of persons with disabilities to live independently and to be included in the community, General Assembly Resolution A/HRC/28/37, United Nations Human Rights Council.
Report of the Special Rapporteur on the rights of persons with disabilities, Catalina Devandas-Aguilar, General Assembly Resolution A/HRC/28/58, United Nations Human Rights Council.
Kratka biografija Kataline Devandas Aguilar, UN OHCHR
