Uobičajeno se pretpostavlja da su evropske fašističke vlade u prvoj polovini XX veka vodile nehumanu politiku protiv osoba sa invaliditetom. Šta mi zapravo znamo o politici invalidnosti u nacističkoj Nemačkoj i fašističkoj Italiji?
Od 1933. do 1945. godine Nemačkom je vladala Nacionalsocijalistička partija koju je vodio Adolf Hitler. Od 1922. do 1945. Italija je bila pod fašističkom vlašću koju je vodio Benito Musolini. Kako su se oba ova režima, svaki varijanta fašizma, odnosila prema osobama sa invaliditetom?
Nacistička Nemačka
Ključna karakteristika nacističke ideologije bilo je gledište da se dostojnim postojanja smatraju samo ljudi koji odgovaraju idealu etničke pripadnosti i fizičkog i mentalnog stanja. Oni koji nisu smatrani dostojnim, bili su žrtveni jarci zbog probleme društva i podvrgnuti sve većoj isključenosti. Korak po korak isključenje se pretvorilo u progon i istrebljenje.
Osobe sa invaliditetom su smatrane nedostojnima i smatrane su štetnim za čistoću arijevske rase. Koraci su preduzeti. Od 1939. do 1945. godine je tokom takozvane T4 akcije u Nemačkoj i na okupiranim teritorijama eliminisano između 200.000 i 300.000 osoba sa invaliditetom.
Gotovo kontinuirana ekonomska kriza tridesetih godina prošlog veka dovela je do rigidnih mera štednje i smanjenja budžeta za negu hronično bolesnih ljudi. Osobe sa invaliditetom su se sve više žigosale kao antisocijalne i kao teret. Psihijatar Khin je 1932. godine objavio uticajan rad o eutanaziji i iskorenjivanju nepoželjnih naslednih sklonosti i eliminaciji ljudi niže vrednosti. U julu 1933. godine uveden je Zakon o sprečavanju novorođene dece sa naslednim bolestima i legalizovana je prinudna sterilizacija. Cilj je bio da se spreče ljude koji ne odgovaraju nacionalsocijalističkom idealu da rađaju potomstvo. Između 350.000 i 400.000 osoba sa psihosocijalnim, fizičkim ili mentalnim oštećenjima je prisilno sterilisano.
Nakon što su prinudne sterilizacije legalizovane, sve je više glasova zahtevalo ubijanje osoba sa invaliditetom. Navodno su roditelji počeli da traže od Hitlera dozvolu da ubiju svoju decu sa invaliditetom. Hitler koji je javno ismevao humanitarnu zbunjenost modernog društva dao je svoju dozvolu. Naredbom Ministarstva unutrašnjih poslova iz 1939. godine lekari i medicinske sestre su obavezni da decu i bebe sa urođenim oštećenjima upišu u centralni registar. Deca su kasnije dovedena u specijalističke jedinice u bolnicama gde su zlostavljana u medicinskim eksperimentima i ubijana injekcijama i gladovanjem. Prema procenama, na taj način je umrlo 5.000 dece sa invaliditetom.
Godine 1939. predstavnici Vlade su predstavili planove za novi program eutanazije uticajnim psihijatrima koji su izrazili saglasnost i obećali podršku. Svi pacijenti koji su boravili u ustanovama duže od pet godina trebalo je da budu upisani u centralni registar. Sve osobe koje su imale dijagnozu šizofrenije, slabe pameti, epilepsije ili nekog drugog neurološkog stanja takođe su morale biti registrovane.
Nacionalsocijalistička vlada formirala je specijalnu kancelariju za eutanaziju osoba sa invaliditetom koja je pokrenula kampanju pod nazivom T4 po adresi u Berlinu u Tirgartenštrase 4. Od proleća je u sabirnim ustanovama sakupljeno i ubijeno 1.940 jevrejskih pacijenata. Odabir ostalih žrtava za eutanaziju odvijao se putem registracionih formulara koje su popunila dva psihijatra iz ustanove u kojoj je osoba sa invaliditetom boravila. Konačnu odluku doneo je glavni procenitelj. Bolesnici su okupleni i sivim autobusima dovezeni u objekte za ubijanje. Obavljena medicinska procena kako bi se identifikovao verovatan uzrok smrti. Nakon toga su odvedeni u gasne komore i ugušeni ugljen-monoksidom. Članovi porodice dobijali su falsifikovana obaveštenja, navodeći uzrok smrti identifikovan pre ubistva.
Masovno ubijanje osoba sa invaliditetom počelo je da izaziva uznemirenost u stanovništvu i Hitler ga je zvanično zaustavio 1941. godine. Međutim, isina je da se akcija T4 nastavila tajno. Krug žrtava je proširen na starije osobe u staračkim domovima i na neobrazovane mlade ljude bez invaliditeta. Na okupiranim teritorijama u Istočnoj Evropi esesovci su streljali štićenike institucija.
Fašistička Italija
Progoni osoba sa invaliditetom u Italiji nisu bili uporedivi sa onima koji su se dešavali u Nemačkoj. Međutim, široko i nekritično prihvatanje fašističke ideologije od strane Italijanskog društva za psihijatriju rezultiralo je povećanjem hospitalizacije i stope smrtnosti u ustanovama za mentalno zdravlje. Uz podršku Italijanskog društva za psihijatriju, jevrejski pacijenti su u period između 1943. i 1945. godine u nekoliko navrata odvođeni iz psihijatrijskih ustanova u područjima severoistočne Italije koja su bila pod direktnom kontrolom nacističke Nemačke da bi bili prebačeni u koncentracione logore i ubijani.
Osobe sa invaliditetom su imale pravo na penzije, iako je režim koristio sredstva socijalnog osiguranja za druge, nepovezane, projekte, kao što su industrijski razvoj i kolonizacija. Fašističke vlasti su često odbijale zahteve za invalidske penzije, i to su mogle da urade iz medicinskih razloga, pošto su podnosioci zahteva morali da budu pregledani od strane lekara Nacionalnog instituta za socijalno osiguranje. Podnosioci zahteva nisu imali pravo žalbe na takve odluke. Međutim, česti su bili i ustupci, invalidska penzija davale su se prilično lako i često u suprotnosti sa zdravstvenim procenama, posebno kada je bilo pritiska od strane zvaničnika Fašističke partije. Pristup socijalnoj sigurnosti bio je vezan za mišljenje fašističkih vlasti. Preduslov za postojanje bilo koje nevladine organizacije, uključujući organizacije osoba sa invaliditetom, bio je usklađivanje sa fašizmom.
Izvor: Disabled People under fascist rule, ENIL, 9/7/2024. Autori su Florian Sanden ([email protected]) i Francesca Spanghero ([email protected])
