Žene s intelektualnim invaliditetom u Južnoj Africi podvrgnute su višestrukim stereotipima i negativnim stavovima. Svaki stereotip ima stigmatizirajući efekat, a u kombinaciji izlažu žene s intelektualnim invliditetima različitim oblicima nasilja, koje ostaje nevidljivo. Nasilje se često ne završava na jednoj epizodi, nego se ponavlja i traje.
Na izloženost nasilju utiču mnogobrojni faktori, među kojima su:
- percepcija invalidnosti, kao i realnost života sa invaliditetom (fizičke i druge barijere, potreba za asistencijom);
- stigmatizacija;
- kulturološko obezvređivanje žena, ženskog iskustva i osoba s invaliditetom;
- model prezaštićivanja;
- internalizacija stereotipa;
- smanjena društvena očekivanja prema ženama s invaliditetom;
- etiketa seksualne devijacije i neseksualnosti;
- nedostatak seksualne edukacije;
- osporavanje kredibiliteta ženama koje su preživele nasilje;
- socijalna izolacija;
- stav nasilnika da nema rizika da će odgovarati ako je žrtva žena sa intelektualnim invaliditetom.
Invaliditet nije samo fizičko ili mentalno stanje, nego i predmet društvenog konstrukta i stigmatizacije, na šta utiču vidljivost, vrsta i stepen invaliditeta. Opšte je mesto da su osobe sa mentalnim invaliditetima najviše izložene stigmatizaciji koja često počinje čim se invaliditet ustanovi. Rođenje deteta sa intelektualnim invaliditetom često biva okidač porodičnog nasilja. U tim slučajevima, patrijarhalni stavovi i postojeći faktori rizika od nasilja isprepleteni su sa negativnim stavovima o invalidnosti – da su deca s invaliditetom nesposobna i na teretu – a nasilje obično nije usmereno na dete, nego na majku koja je odgovorna za rađanje nepoželjnog deteta.
Takva stigmatizacija se ponavlja i pojačava u širem društvu i osobe s invaliditetom su često obezvređene, izolovane, zlostavljane. Poslodavci osobe s invaliditetom vide kao nesposobne i neproduktivne, što doprinosi obezvređivanju osoba s invaliditetom, naročito u društvima gde je ljudska vrednost izjednačena sa ekonomskom vrednošću.
– Čak i ako nemaš invaliditet, kao žena si manje vredna, pa te mogu iskorišćavati. Ako imaš invaliditet, pod većim si rizikom, jer misle da mogu da ti rade šta hoće, da ne možeš da se braniš, niti da ćeš biti u stanju da kažeš ko ti je to uradio.
Negiranjem ljudskih prava, među kojima je pristojan smeštaj, adaptivne metode i oprema, invaliditet se izjednačava sa bespomoćnošću.
U južnoafričkom kontekstu, intelektualni invaliditet je povezan sa natprirodnim – to je rezultat vračanja, prokletstva, predačke ili demonske zaposednutosti – čime se iskustvo invaliditeta izmešta iz spektra uobičajenih ljudskih iskustava. U Zulu mitologiji, intelektualni invaliditeti se smatraju rezultatom kršenja nekog običaja, predačkog prokletstva, najavom loše sreće. Intelektualni invaliditet tretira se kod lokalnih vračeva i tradicionalnih iscelitelja. Majka deteta s intelektualnim invalidtetom po pravilu se smatra krivom za nesreću.
– Mama uvek nosi teret za celu porodicu; uvek je mama. Uvek su govorili: to je zbog tebe, zato što ne pripadaš ovoj porodici, kako si ti došla, to je došlo s tobom.
Talia Meer and Helene Combrinck (2015). Invisible intersections: Understanding the complex stigmatisation of women with
intellectual disabilities in their vulnerability to
gender-based violence. University of South Africa Press
