Iskustva žena sa invaliditetom i rizici od nasilja povezani su sa njihovim fizičkim, senzornim ili intelektualnim oštećenjima, marginalizacijom koju doživljavaju od društva i nepristupačnim okruženjem u kom žive. Termin invaliditet odnosi se na marginalizaciju ljudi usled socijalnih i kulturnih stavova (stigme), kao i fizičkih barijera i prepreka u okruženju. Rizici sa kojima se žene sa invaliditetom suočavaju proističu iz potcenjivanja žena sa invaliditetom od strane društva, kao i patrijarhalne prirode društva. Ovo stvara dvostruki osnov za diskriminaciju. Mnogi faktori rizika za nasilje nad ženama u opštoj populaciji su mnogo izraženiji među ženama sa invaliditetom. Na primer, zbog invaliditeta, one su manje obrazovane i manje je verovatno da će biti zaposlene, veće su šanse da su siromašnije i socijalno izolovanije od žena bez invaliditeta.
Fizička, ekonomska i socijalna zavisnost žena sa invaliditetom je ključni faktor rizika za rodno zasnovano nasilje. Žene sa invaliditetom su izložene mnogobrojnim potencijalnim počiniocima nasilja od kojih zavise, uključujući intimne partnere, članove porodice, pružaoce zdravstvenih usluga i personalne asistente. Žene sa invaliditetom često su zarobljene u nasilnim i nemarnim odnosima jer su finansijski i fizički zavisne od svojih partnera, porodica ili negovatelja koji su počinioci nasilja i zlostavljanja.
Što je još važnije, njihovo oslanjanje na druge povećava rizik da budu izložene oblicima emocionalnog i fizičkog nasilja koji su zasnovani na invaliditetu, kao što su: uskraćivanje korišćenja invalidskih kolica ili drugih pomagala, prekomerna ili nedovoljna medicinska pomoć, zanemarivanje ili odbijanje da im se ukaže pomoć, zloupotreba njihovih socijalnih primanja od strane članova porodice što omogućuje dodatnu eksploataciju i ranjivost.
Socijalni i kulturni mitovi o invalidnosti podjednako doprinose povećanju verovatnoće viktimizacije žena sa invaliditetom. Seksualnost žena sa invaliditetom se često negira ili zanemaruje, a žene sa invaliditetom se stereotipno opažaju kao neseksualne zbog stigme povezane sa invaliditetom. Mitovi o njihovoj neseksualnosti znače da se smatraju devicama i stoga je veća verovatnoća da će doživeti silovanje devica [povezano sa verovanjem da seksualni odnos sa devicom leči sidu i druge polno prenosive bolesti]. Telo žene sa invaliditetom smatra se nesposobnim za reprodukciju što im onemogućuje da ispunjavaju propisane rodne uloge reprodukcije i materinstva i dovodi do povećanih poteškoća u pristupu uslugama reproduktivnog zdravlja, uključujući ograničene kontraceptivne opcije, neosetljivost i nedostatak znanja zdravstvenih radnika o invaliditetu i ograničene informacije prilagođene njihovim zdravstvenim potrebama, i u najgorem slučaju, prisilnu sterilizaciju i abortus. Žene sa invaliditetom takođe imaju manje šanse da dobiju seksualno obrazovanje ili informacije o reproduktivnom zdravlju, pretpostavlja se da ne ispunjavaju uslove za sklapanje braka i manje je verovatno da će sklopiti brak nego muškarci sa invaliditetom ili žene bez invaliditeta. Zbog mitova o neseksualnosti i neadekvatnosti za brak, retko se pretpostavlja da žene sa invaliditetom imaju intimne partnere, tako da partnersko nasilje često ostaje neotkriveno.
Psihološko ili mentalno zdravlje žena sa invaliditetom povećava njihove šanse da budu izložene nasilju. Socijalna i kulturna diskriminacija i stereotipi mogu biti internalizovani od strane žena sa invaliditetom i prevedene u samopotcenjivanje, nisko samopoštovanje i osećanje krivice zbog zlostavljanja koje doživljavaju. Kada su ostvarile partnerstvo, mnogo je verovatnije da će žene sa invaliditetom tolerisati nasilje od svojih partnera, nego ga napustiti i biti same. Zbog toga studije sugerišu da žene sa invaliditetom doživljavaju nasilje duži vremenski period u poređenju sa ženama bez invaliditeta.
Sve u svemu, rodno zasnovano nasilje je ozbiljan zdravstveni problem, kako sa mentalnim tako i sa fizičkim ishodom na zdravlje žena sa invaliditetom, a fizički i psihološki efekti na zdravlje mogu da se zadrže dugo nakon prestanka nasilja. Bol i povrede variraju u intenzitetu, a hronični stres, anksioznost i depresija, poremećaji spavanja i zloupotreba supstanci se mogu manifestovati ili povećati kao posledica zlostavljanja i proizvesti dodatna oštećenja kod žena koje su već sa invaliditetom.
Oštećenja povezana sa invaliditetom su raznovrsna i rizici i oblici zlostavljanja sa kojima se žene sa invaliditetom suočavaju mogu se značajno razlikovati u zavisnosti od vrste invaliditeta. Veza između intelektualnog oštećenja i rizika od nasilja značajno je veća nego kod žena sa drugim vrstama invaliditeta. Oštećenja koja smanjuju emocionalnu i fizičku odbranu, barijere u komunikaciji koje otežavaju prijavljivanje nasilja, društvena stigma i diskriminacija, i institucionalizacija doprinose povećanju ranjivosti žena na nasilje. Uobičajeno se pretpostavlja da su žene sa razvojnim i kognitivnim oštećenjem najviše izložene riziku od stigme i stoga su verovatnije žrtve zlostavljanja, nasilja i zanemarivanja. Faktori rizika su izraženiji kod žena sa intelektualnim invaliditetom; manje je verovatno da će dobiti bilo kakvo seksualno obrazovanje, verovatnije je da će živeti u siromaštvu i da će se više oslanjati na negovatelje. Velika je verovatnoća da će biti institucionalizovana i verovatno neće otkriti nasilje jer im je komunikacija otežana i/ili im se njverovatnije neće verovati. Institucionalizacija se često povezuje sa maltretiranjem i zlostavljanjem, a žene sa invaliditetom su, u većem broju nego muškarci sa invaliditetom, zatvarane u bolnicama, domovima za negu, psihijatrijskim i drugim ustanovama. Takođe, telesni znaci invaliditeta mogu dovesti ženu sa fizičkim invaliditetom u rizik od stigme i zbog toga i od nasilja ili zlostavljanja. Osim toga, slepilo može ometati žene da identifikuju počinioce ili ih nepokretnost može dovesti do povećanog rizika od ostanka u situaciji nasilja.
Manje je verovatno da će žene sa invaliditetom da otkriju nasilje ili traže pomoć. Ovo je zbog toga što žene nisu svesne da su zlostavljane ili ne prepoznaju loše tretmane – misle da je to normalno; kognitivno su nesposobne da shvate šta se dešava; zavisne su od partnera i/ili su u strahu od gubitka partnera ili dece; strahuju od institucionalizacije, ne poznaju svoja prava i zakone koji ih štite, i nemaju pristup informacijama o prevenciji ili zaštiti. Ako ipak zatraže pomoć, one se sureću sa fizičkim barijerama, manjkavim resursima podrške i rasprostranjenim stereotipima i predrasudama.
Neki od razloga zbog kojih žene sa invaliditetom možda neće dobiti pomoć koja im je potrebna:
• nedostatak fizičkog pristupa pravosudnom sistemu i sudovima, komunikacijske barijere i to što se one ne opažaju kao verodostojni svedoci;
• susreću se sa nesenzitivnim pružaocima usluga;
• socijalni radnici možda ne razumeju probleme sa kojima se suočavaju žene sa invaliditetom, a radnici odeljenja za osobe sa invaliditetom možda nisu edukovani o visokom riziku od nasilja;
• razne službe koje pomažu osobama sa invaliditetom nisu dobro umrežene, stvarajući praznine u pružanju usluga. Na primer, žena može biti upućivana iz jedne u drugu službu, a da ne dobije podršku ni od jedne jer njen problem nije u nadležnosti nijedne od tih službi.
Izvor: What works to prevent violence against women with disabilities, Ingrid Van Der Heijden, What Works to Prevent Violence – A Global Programme To Prevent Violence Against Women and Girls.
